ÖZET
Sokak çocuğu kavramı 18 yaş altı, sokaklarda yalnız yaşayan tüm çocukları içermektedir. Bu çalışmanın amacı, İstanbulda bulunan iki sosyal merkezden gecelik konaklama ve bakım yardımı alan 73 erkek sokak çocuğu ile aileleri ile yaşayan 73 normal erkek çocuğun periodontal durumları ile çürük sıklıklarının karşılaştırılmasıdır. Bu amaçla, tüm bireylerin DMFT, DMFS, aproksimal plak indeksi (API), dişeti oluğu kanama indeksi (SBI) ölçülmüş ve tüm çocuklar travma açısından değerlendirilmiştir. Ayrıca madde bağımlılığı olan ve sigara kullanan birey sayısı belirlenmiştir. Elde edilen verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde Students t testinden yararlanılmıştır. Sokak çocuklarının DMFT, DMFS, API ve SBI skorları kontrol grubundan istatistiksel açıdan ileri derecede (p<0.005) anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur. Kontrol grubundan 6 (%8.22) çocuk sigara kullanırken tüm sokak çocuklarının sigara alışkanlığı olduğu görülmüştür. 34(%46.57) sokak çocuğunun madde bağımlılığı olduğu saptanmıştır. Sigara ve madde kullanımı ile ağız-diş sağlığı arasındaki ilişki diş hekimlerinin bu konuya vermesi gereken önemi arttırmaktadır. Bir metropol olan İstanbulda yaşayan sokak çocuklarının sayısının çok yüksek olduğu bilinmektedir. Bu çocukların sosyal ve psikolojik faktörlerin yanı sıra ağız-diş sağlığı açısından da incelenmesi ve rehabilitasyon olanaklarının sağlanması yönünde çalışmaların hızlanması gerekliliği sonucuna varılmıştır.
ABSTRACT
A relationship between a populations level of socio-economic development and dental status has often been assumed. The term street children includes all children aged below 18 years-old living alone in the streets. The aim of this study was to determine the caries prevalence and the periodontal status of institutionalised 73 street children receiving temporary day care or night shelter from community service centers in İstanbul and to compare them with 73 normal children living with their families. DMFT,DMFS, approximal plaque index (API) and sulcul bleeding index (SBI) were determined. Drug use/misuse and smoking habits of children were also evaluated. Student t test was used for the statistical analysis. DMFT, DMFS, API and SBI scores were significantly higher than the controls. All of the street children were smoking cigarette while only the 6 (8.22%) of the children from the control group were smoking. 34 (46.57%) of the street children were use drugs. There were important links between smoking, drug use and oral health that provide a unique oppurtunity for action by the dental team. It was concluded that the number of street children in İstanbul was very high, and exploration of opportunities to rehabilitate these children is recomended.
GİRİŞ
Ağız-diş sağlığı düzeyinin sosyo-ekonomik gelişme ve bireyin sosyal konumu ile bağıntılı olduğu düşünülmektedir. Bu düşüncenin ışığı altında ulusal ağız-diş sağlığı politikalarının en kısa sürede olumsuz yanlarının düzeltilmesi gerektiği savunulmaktadır. Bu sorunun giderilmesi için birçok ülkede yeterli ağız-diş sağlığı politikalarının geliştirilmediği, çabaların sadece bireysel ve kurumsal düzeyde kaldığı bildirilmektedir (11). Bu konuyla ilgili araştırmalar yapıldığında alınan dietle ağız diş sağlığı arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük toplumlarda diş çürüğü ve periodontal hastalıkların yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Tükürüğün yapısı, bakteri plağı içindeki mikroorganizmaların aktivitesi, beslenmeyle alınan karbonhidrat miktarı, çürüğün oluşumunda en önemli etkenler arasında sayılabilmektedir (4). Sosyo-ekonomik düzeyi düşük toplumlarda dişlerin çürümesine neden olan şeker ve benzeri yiyeceklerin tüketiminin fazla olmasının yanı sıra ağız diş bakımlarına gerekli özenin gösterilmediği bilinmekte ve özen gösterilmemesi halinde diş çürüğü ve periodontal hastalıkların arttığı savunulmaktadır. Bu motivasyon eksikliğinden çocuğun anne-baba ve öğretmenlerinin yanı sıra dişhekimlerinin sorumlu olduğu düşünülmektedir (8,9,17).
Sosyo-ekonomik düzeyi düşük toplumlarda tüm bu olumsuzluklara aile içi şiddet, üvey anne-baba ve kardeşler, cinsel ve duygusal istismar, eğitimsizlik ve ihmal de eklenince bu durum çocukları sokağa itmektedir (1,3,4,10,12,15).
Sokak çocuğu diye adlandırılan bu çocukları sokakta yaşayan ve sokakta çalışan çocuklar olarak iki gruba ayırabilmekteyiz (8,11).
Sokakta yaşayan çocuklar: Çocukları yetiştirmekten sorumlu kişiler tarafından herhangi bir kuruma denetleme ve yönlendirme olmadığı bir pozisyonda ailelerinden kopmuş, sokağı ev edinmiş devamlı sokakta yaşayan çocuklardır.
Sokakta çalışan çocuklar: Ailelerinin destekleri çok zayıf olan; sokaklarda ya da çeşitli yerlerde çalışarak, ailelerinin sorumluluğunu paylaşan çocuklardır. Gündüz sokakta çalışıp gece evlerine dönmektedir.
Özellikle sokakta yaşayan çocuklar içinde bulundukları zor ve sağlıksız yaşam koşullarının etkisi ile ülser, uyuz, deri enfeksiyonları, alt ve üst solunum yolu enfeksiyonları, zehirlenme ve hepatit gibi organik; yaygın endişe, güvensizlik, saldırganlık, anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıkların tehdidi altında bulunmaktadırlar (7,18,22).
Bu çalışmanın amacı iki rehabilitasyon merkezinde bulunan sokak çocukları ile aileleri ile yaşayan çocukların ağız-diş sağlığının diş çürüğü ve periodontal sağlık açısından karşılaştırılması ve sokak çocuklarına ağız-diş sağlığı eğitiminin verilmesidir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışma iki rehabilitasyon merkezine getirilmiş olan 10-18 yaşları arasında 73 erkek çocuk ile aynı yaş grubunda aileleri ile birlikte yaşayan 73 sağlıklı erkek çocuğun ağız-diş sağlığı düzeyinin karşılaştırılması amacıyla yapılmıştır.
İlk olarak çalışma kapsamına alınan tüm çocuklara ağız-diş sağlığı eğitimi verilmiştir.
Bu bireylerin ağız-diş sağlığı kontrolleri klinik koşullarında ayna sond yardımı ile reflektör ışığı altında yapılmıştır. Çocukların ağızlarında bulunan çürük, dolgulu, çekilmiş ve travmaya maruz kalmış dişler ile dental plak ve dişeti kanaması değerleri daha önceden bu amaca uygun olarak hazırlanmış formlara işaretlenmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda DMFT, DMFS, SBI, API indeksleri hazırlanmıştır.
Kontrol grubu olarak seçilen 73 normal çocuğun da aynı koşullar altında ağız-diş sağlığı muayeneleri yapılmış; DMFT, DMFS, SBI, API indeksleri elde edilen veriler doğrultusunda hazırlanmıştır.
Sokak çocukları grubundaki bireylerin sigara ya da madde bağımlılığı olup olmadığı rehabilitasyon merkezinde sorumlu eğitmenlerden, kontrol grubundaki çocukların ki ise ailelerine ve kendilerine sorularak öğrenilmiştir.
Elde edilen veriler Students t testi uygulanarak istatistiksel olarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
73 sokak çocuğu ve 73 kontrol grubunda olmak üzere toplam 146 erkek çocuğun yapılan muayeneleri sonucunda (Tablo 1):
Sokak çocukları grubunda ortalama DMFT değeri 4.42, kontrol grubunda 1.63; ortalama DMFS değeri sokak çocukları grubunda 2.62; ortalama API değeri sokak çocukları grubunda 81.66 kontrol grubunda 58.85; ortalama SBI değeri deney grubunda 25.40 olarak bulunmuştur. Sokak çocukları ve kontrol gruplarından elde edilen tüm verilerin ortalama değerlerinin karşılaştırılmasında aralarındaki farkın istatistiksel olarak çok ileri derecede anlamlı olduğu (p<0/005) görülmüştür (Tablo 2).
Sokak çocukları grubunda sigara içen 73 (%100) birey saptanmışken kontrol grubunda sigara içen birey sayısının sadece 6 olduğu görülmüştür. Sokak çocukları grubunda madde bağımlısı 34 birey saptanırken kontrol grubunda madde bağımlılığına rastlanmamıştır (Tablo 3).
Alınan anamnez ve yapılan ağız içi muayene sonucunda sokak çocukları grubunda 7 travma olgusuna rastlanırken kontrol grubunda 4 travma olgusu gözlemlenmiştir (Tablo 4).
TARTIŞMA
Sosyo-ekonomik düzey ile ağız-diş sağlığı arasındaki ilişkinin incelendiği birçok çalışma yapılmasına karşın sokak çocukları ile ilgili araştırmalara göreceli olarak daha az rastlanmaktadır. Bunun yanında sosyo-ekonomik koşullar açısından zor bir yaşam süren çocukların toplum içerisindeki konumlarının tartışıldığı ve topluma kazandırmak için programlar yapıldığı bilinmektedir.
Gelberg ve arkadaşları(1988), 529 evsiz bireyin DFT indekslerini incelemişlerdir. Bireylerin sigara ve alkol kullanımının yanı sıra ağız-diş bakımları olmamasından dolayı yüksek oranda diş çürüğü (ort:2.3) saptanmıştır (7).
Bu çalışmada sigara kullanımının yüksek olduğu, ağız-diş bakımlarını tam olarak yerine getiremeyen sokak çocuklarında da DMFT ve DMFS indekslerinin kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde yüksek olduğu görülmüştür.
DAbreu ve arkadaşları (1999) tarafından Rio De Janerioda 13-18 yaşları arasında değişen 30 erkek sokak çocuğu üzerinde yapılan bir çalışmada, sosyal kurumlar tarafından desteklenen bu çocukların hayata daha sıkı bağlandığı saptanmış sosyal olarak desteklenirler ise sokak çocuklarının görülme sıklıklarının azalacağını bildirmişlerdir (5).
Senanayake ve arkadaşları (1998) tarafından Kolomboda sosyal hizmetler tarafından kontrol altına alınmış yaşları 4-17 arası değişen 50 sokak çocuğu üzerinde yapılan bir çalışmada bu çocukların %6sının erkek olduğu ve %82sinin ailesi olduğu saptanmıştır. %56sını sokağa iten nedenin aile içi huzursuzluk olduğu belirtilmiştir. %16sının sokakta cinsel tacize uğradığı %20sinin sigara bağımlısı olduğu, başlıca ölüm nedenlerinin ise trafik kazaları deri ve solunum yolu enfeksiyonları olduğu bildirilmiştir(15).
Bu çalışmada sokak çocuklarından elde edilen sonuçlara göre sigara içme oranı %100dür. Bu sonuç Senanayake ve arkadaşlarının elde ettiği sonuçlardan yüksektir.
Nizimakwe ve Bookes (1994), tarafından Durbanda 14 günden fazla olmayan bir süre için sağlık enstitüsünde bakılan 50 sokak çocuğunun sağlık durumlarını incelemek için yapılan bir çalışmada çocukların ağırlık ve gelişim kapasitelerinin sosyal ve fiziksel olarak birçok şeyden mahrum oldukları için yeterli olmadığını saptamışlardır. Bu nedenle iyi bir sağlık koruma programının uygulanması gerekliliğini savunmaktadırlar(14).
Brodeur ve arkadaşları (1998), Quebecte 2291 2. sınıf, 2111 6. sınıf çocukların temizlik alışkanlıkları ve sağlık durumları ile ailelerin sosyo-ekonomik düzeyleri ve sağlık durumlarını karşılaştırmışlar ve elde edilen veriler arasında orantı olduğunu bildirmişlerdir (4).
Laloo ve Mybourgh (1999),WHO ve Global Oral Epidemiyoloji Veri Bankasından elde edilen 1981-1996 arası diş çürüğü oranları ile Birleşmiş Milletler Gelişim Programının sosyo-ekonomik düzeyini belirlemede önemli bir faktör olduğunu ve sosyo-ekonomik düzeyi düşük ülkelerde DMFT skorlarının yüksek olduğunu belirtmiştir (10).
Bu çalışmada da vardığımız sonuç sosyo-ekonomik düzeyde çürük sıklığının paralellik gösterdiğidir.
Bir ve Ünlü (1994) sigara içen ve içmeyen olmak üzere iki gruba ayırdıkları periodontal hastalığı olan 100 bireyin PI, GI ve SBI indekslerini incelemişlerdir, sigara içen ve içmeyen gruplar arasında PI, GI değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark görmemişler ancak SBI değerinin sigara içen bireylerde içmeyenlere oranla istatistiksel olarak önemli ölçüde düşük olduğunu saptamışlardır (3). Bu durum bir çok çalışmanın sonucu ile benzerlik göstermektedir (16,19,20,21).
Bu çalışmada ise sokak çocuklarının sigara bağımlılık oranlarının çok yüksek bulunduğu ve SBI indekslerinin kontrol grubu ile karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık olduğu saptanmıştır.
Forster ve arkadaşları (1996), 6-18 yaşları arasında 105 sokak çocuğunu aileleri ile yaşayıp okula giden, aileleri ile yaşayıp okula gitmeyen ve sokakta yaşayan çocuklar olmak üzere üç alt gruba ayırmışlar, sokakta yaşayan çocuklarda alkol ve sigara ve uçucular gibi madde kullanımının yüksek olduğunu görmüşlerdir (6).
Bu çalışmada da sokak çocuklarında madde kullanımı diğer gruba oranla anlamlı olarak yüksek olduğu saptanmıştır.
Forster ve arkadaşları (1996) sokakta çalışıp aileleri ile yaşayan ve sürekli sokakta yaşayan çocuklar arasında alkol ve sigara kullanımından sonra en fazla uçucuların kullanıldığını saptamışlardır (6).
Bu çalışmada da sokak çocukları arasında uçucu kullanımı oldukça yüksek orandadır.
Sonuç olarak, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan ülkemizde de birçok sokak çocuğu halen ihmal ve istismar edilerek yaşamaya terk edilmiş durumdadır bu çocuklara verilecek yatılı hizmetlerin yasal çerçeveye oturtulması ve oluşturulacak merkezlerin işleyişi konusunda düzenlemeler yapılması, ayrıca ailelerin çocuk yetiştirme tutumları ve çocuk psikolojisi hakkında bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Bu sayede çocukları topluma kazandırmak mümkün olacaktır.
Prof.Dr. Zeynep Aytepe, Prof.Dr. Figen Seymen, Dr. Murat Tekir
İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı
Yazışma Adresi:
Prof.Dr.Figen Seymen
İstanbul Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi
Pedodonti Anabilim Dalı
KAYNAKLAR
1- Aderinto AA. Social correlates and coping measures of street-children: a comparative study of street and non-street children in south-western Nigeria. Child Abuse Negl 24(9):1199-213, 2000.
2- Beyene Y, Berhane Y. Characteristics of street children in Nazareth, Ethiopia. East Af Med J 74:85-6,1997.
3- Bir Y, Ünlü F. A comperavite study of PI, GI and SBI values among smoking and non-smoking patients. E U Diş Hek Fak Derg 15:209-11,1994.
4- Brodeur JM, Payette M. Socioeconomic variables and the prevalence of dental caries in second and sixth grade Quebec children in 1989-90. Can J Public Health 89:274-9,1998.
5- DAbreu RC, Mullis AK, Cook LR. The resiliency of street children in Brasil. Adolesence 34:745-51,1999.
6- Forster LM, Tannhausher M, Barros HM. Drug use among street children in southern Brasil. Drug Alcohol Depend 43(1-2):57-62,1996.
7- Gelberg L, Linn LS, Rosenberg DJ. Dental health of homeless adults. Care Dentist 8(4):167-72,1988.
8- Hwang SW. Homelessness and health. CMAJ 23;164(2):229-33, 2001.
9- Kaste LM, Bolden AJ. Dental caries in homeless adults in Boston. J Public Health Dent 55(1):34-6,1995.
10- Lallo R, Myburg NG. Dental caries, socio-economic development and national oral health policies. Int Dent J 49:196-202,1999.
11- Lalor KJ. Street children: a comparative perspective. Child Abuse Negl 23:759-70,1999.
12- Le Roux J, Smith CS. Public perceptions of, and reactions to, street children. Adolescence 33(132):901-13,1998.
13- Medina-Mara ME, Gutierrez R, Vega L. What happened to street kids? An analysis of the Mexican experience. Subst Use Misuse 32(3):293-316,1997.
14- Nzimawke D, Brookes H. An investigation to determine the health status of institutionalised street children in a place of safety in Durban. Curationis 17:27-31,1994.
15- Senanayake MP, Ranasinghe A, Balasuriya C. Street children: a preliminary study. Ceylon Med 43:191-3,1998.
16- Soetiarto F. The relationship between habitual clove cigarette smoking and a specific pattern of dental decay in male bus drivers in Jakarta, Indonesia. Caries Res 33:248-50,1999.
17- Ticle M, Williams M, Jenner T, Blinkhorn A. The effects of socio-economic status and dental attendence on dental caries experience, and treatment pattern in 5-year-old children. Br Dent J 186:135-7,1999.
18- Trublin N, Zaitsev V. The Moscow street children project. World Health Forum 16:135-7,1995.
19- Waldman HB. Do your pediatric patients drink alcohol?Are they heavy or binge drinkers? J Dent Child 65:194-7, May-June,1998.
20- Watt RG, Johnson NW, Warnakulasuriya KAAS. Action on smoking-opportunities for the dental team. Br Dent J 189(7):357-60, 2000.
21- Wickholm S, Söder B, Söder PÖ, Klinge B. Cigarette smoking, snuff habits and oral hygiene in adults. J Dent Res 80: 648, 2001.
22- Wood DL, Valdez RB, Hayashi T, Shen A. Health of homeless children and housed, poor children. Pediatrics 86(6):858-66,199
TABLO 1: Kontrol grubu ve sokak çocuklarının yaşa göre dağılımı.
YAŞ
Sokak çocukları
Kontrol grubu
10 - 18
73
73
TABLO 2: Kontrol grubu ve sokak çocuklarında ortalama değerler ve standart sapmalar.
DMFT
DMFTS
API
SBI
Ortalama±SD
Ortalama±SD
Ortalama±SD
Ortalama±SD
Sokak Çocukları
4.42±2.85
8.30±6.99
81.66±27.24
38.45±21.64
Kontrol Grubu
1.63±1.09
2.62±1.96
58.85±29.97
25.40±22.30
t
7,834
6,691
4,812
3,589
p
0.001***
0.001***
0.001***
0.001***
TABLO 3 : Kontrol grubu ve sokak çocuklarının sigara ve ilaç kullanım alışkanlıkları.
Sigara Kullanımı
İlaç Kullanımı
Yaş
Sokak Çocukları
Kontrol Grubu
Sokak Çocukları
Kontrol Grubu
10 - 18
73 (100%)
6 (8.22%)
34 (46.57%)
0
TABLO 4 : Kontrol grubu ve sokak çocuklarında travmatik yaralanmaların sıklığı. Dental Yaralanmalar Yaş Sokak Çocukları Kontrol Grubu 10 - 18 7 (9.59%) 4 (5.48%)
